Bütün hamdler, alemlerin rabbı olan Allah’a mahsustur. Salat ü selam, Peygamberlerin efendisinin (Sallallahu aleyhi ve sellem) temiz alinin ve ashabının üzerine olsun!

Bundan sonra bize gelen bir mektubda kadının birisi, bir köye gelerek, kocam beni boşamış ve iddetim de tamam olmuştur, dedi. Binaenaleyh kadının dediği bu sözü kabul edilip de evlendirmesi sahih midir? Diye bir sual vardır. Sorulan bu suale cevaben dedim ki: Mezkûr kadın kaâzıya gidip de "ben falan kimsenin zevcesiyim, beni boşamıştır" diye kocasını ismen belirtse, kaâzının nezdinde şahidlerle boşanmayı isbat etmesi lazımdır. Eğer, kendisi kocasını tayin etmeyip (tanıtmayıp) halk tarafından da bilinmezse, kaâzı, davasını tasdik ederek başkasıyla onu evlendirebilir.

Kadının özel velisi ise, eğer onun mezkûr davasını tasdik etse, kocasının bilinip bilinmemesi arasında hiçbir fark olmayıp onu evlendirebilir. Tuhfetül-Muhtac, remli ve diğer bütün Şafii mezhebinin kitabları bunun sarahaten bildirmişlerdir. Tuhfetü’l-Muhtac kitabının ibaresi şöyledir: "Velisi hazır olmayıp, evlenmesine bir mâni de bulunmadığı takdirde, şer’an nikahsız olduğu davasında bulunan mezkûr kadının davası hâkim tarafından tasdik edilir. Fakat davasının isbatı için, kendisinden şahid istenilmesi sünnettir. Şahid ikame etmezse, hâkim ona yemin içtirecektir." Bu ibareden bir satır sonra, demiş ki: Bahsi geçen kadın, bu davasından önce, başka muayyen birisiyle evlendirilmesi bilinmediği takdirde, hâkim davasını tasdik eder. Muayyen olan birisiyle evlenmesi bilinirse, kocası beldede hazır bulunsun veya bulunmasın, hass velisi değil, hâkim onun evlenmesinin sahih olabilmesi için, hâkimin huzurunda davanın isbatı şarttır.

Bu ibarede "Kocası bilinmeyen" mealinde geçen tabir, Tuhfet’ül-Muhtac’ın haşiyesi Abdülhamid El-Şirvan’ındır.

Daha sonra Tuhfetü’l-Muhtac, kaydına, Nevevi ile Rafii’nin kavilleri de delalet etmiş ve bu konuda alimlerce yapılan zun fikir tartışmasından sonra mutemet olanı da budur. Gerçi alimlerden bir cemmat kadın davasında hatta kaazının nezdinde eski muayyen kocasından da bahs etse bile, dediği kabul edilir. Çünkü İmam-ı Şafii’nin ashabı, muamele akidlerine ait hukuki davalarda akid sahibinin söyledikleri muteberdir. Bunun için, birisi, ben bu cariyeyi falandan satın aldım, deyip bilirttiği adamdan satın aldığı sabit olmadan kendisinden satın alınması caizdir, diye söyledikleri sözleri kıyas ise de lakin nikah hususunda daha çok ihtiyatlı davranılır." Maksudumuz olan konuya ait Tuhfetü’l Muhtac’ın ibaresi sona erdi.

Nihayetül Muhtac’ın ibaresi de aynı Tuhfe’nin ibaresi gibidir. Büceyeremi, Ziyadi’den özetle, Nihayet’in ibaresini şöyle nakletmiştir: "Kadın üzerimde herhangi bir nikah yoktur veya iddette değilim." Diye davada bulunsa, sabık bir nikahı bilinmedikçe evlendirmesi caizdir. Daha önce, nikahlı olduğu bilinip de kocam beni boşadı veya öldü ve dolayısıyle iddetim de tamam olmuş, diye dava ederse, özel velisi için onu evlendirmesi caizdir. Fakat Velliyy’ul Amm ın nezdinde davası sabit olmadan hâkim onu evlendirmez. Burada, Büceyremi’nin naklen ibaresi sona erdi.

Mektubda bahs konusu olan adamın, kadın evlendirmesi için, "Bize izin vererek onu tezviç ettik" diye söylediği sözüne ait verilecek cevab kaldı. Onlara da şöyle cevab verilir: Şayet, nikah Hanefi mezhebine göre kıyılmışsa, sahihtir. Çünkü hanefi mezhebinde kadın birisini kendisine veli edinip ona nikah iznini vermesi de caizdir. Şafii mezhebine göre kıyılmışsa, kadın kendi nikah iznini başkasına verip de onu kendisine veli edinmesi caiz değildir. Belki evlenecek kadın ile erkek, bir kimseyi aralarında muhakkem tayin edip, sonra kadın nikahı için o şahsa izin vermesi lazımdır ki, sonra muhakkem onu evlendirir. Tuhfetü’l Muhtac kitabına göre, muhakkem olacak şahısda şu şartların mevcud olması gerekir: Beldede müctehid bir hâkimin bulunmasıyla kendisi müçtehid ve adaletli olması veya beldedeki kaâzıdan başka, müçtehid bir kimse bulunmasıyla muhakkemin müçtehid olmayıp da adaletli olması şarttır. Ancak bu son şart da ehil olmazsa da beldede hâkimin mevcud olmaması gerekir. Fakat hâkim de değerli bir para mukabilinde tezviç ettiğini adet edinmişse, yine muhakkem onu tezviç edebilir.

Allah, efendimiz Muhammed’in (Sallallahu aleyhi ve sellem), alinin ve ashabının üzerine salat ü selam eylesin.